Afet, kaza, terör saldırısı ya da bireysel/toplumsal düzeyde olumsuz etkilere neden olan herhangi bir olay sonrasında uzmanların hızlıca organize olarak gerçekleştirdikleri ilk ve en önemli çalışmalardan biri psikolojik ilk yardımdır (1). Psikolojik ilk yardımın amacı; çok sayıda kişinin etkilendiği olay sonrasında kişilere akut travmatik stres tepkileri konusunda rehberlik etmek, olağanlaştırmak, olağan yaşam akışına adaptasyonu kolaylaştırmak ve travmatik olayın uzun dönemli olası etkilerinden kişileri korumaktır (1). Herhangi bir afet sonrası psikososyal gereksinimlerin önemi çok büyüktür. Afet sonrası çalışmalar bir bütün olarak ele alınarak psikososyal destek çalışmaları yapılmaktadır. Burada, psikososyal ihtiyaçlar değerlendirildiğinde gereksinimler ve uygun kaynaklar belirlenerek veri toplanmaktadır. Psikolojik ilk yardım afet, kaza gibi olumsuz etkilere neden olan herhangi bir olay sırasında veya sonrasında gerçekleştirilen erken dönem psikososyal müdahale yaklaşımı olarak açıklanmaktadır (1). Kişilere yönelik pratik bakım ve destek sağlamak, kişileri dinlemek ve rahatlatarak sakinleşmelerine yardımcı olmak, kişilerin bilgi edinmesi, hizmet ve sosyal desteklere ulaşması için yardım sağlamak ve kişileri gelecekteki olası zararlardan korumak psikolojik ilk yardımın konularını kapsamaktadır (2).
Psikolojik ilk yardım genellikle olay yerinde; afet sahasında veya etkilenen bölgelerde uygulanmaktadır. İhtiyaç durumuna göre okullar, hastaneler, evler, iş yerleri, havaalanları, toplum merkezleri gibi çeşitli alanlarda da gerçekleştirilebilir (1).
Saha Çalışanları ve Uzmanlara Yönelik Riskler ve Korunma Yolları
Afet sırasında ve sonrasında psikolojik ilk yardım ve daha uzun dönemli destek çalışmalarında yer alacak ekip üyeleri travmatik pek çok öyküye ve sahneye şahit olmaktadır. Bu sebeple çalışanların fiziksel ve psikolojik bakımı çok önemli bir yer kaplamaktadır. Saha çalışanları ve uzmanlar yardım etme niyeti ve sorumluluk duygusu ile öz bakımlarından mahrum kalmaktadırlar. Çalışanların kendi iyi oluşlarına dikkat etmeleri önemlidir. Saha çalışmasına gitmeden önce sahada yardım verecek kişiler kendilerini çeşitli alanlarda değerlendirerek zihinsel hazırlıkta bulunmalıdırlar (1).
Travmatik olaya maruz kalan profesyoneller (arama kurtarma ekipleri, doktorlar, itfaiye çalışanları, polisler, psikologlar, saha çalışanları vs.) ciddi hasar görmüş kişilerin öfke, sıkıntı ve keder gibi duygusal tepkilerine veya çoğu zaman kişilerin hayatlarını kaybettiklerine tanık olmaktadırlar. Afet çalışmalarının doğası gereği sağlık çalışanları, kurtarıcılar gibi saha çalışanları Akut Stres Bozukluğu (ASD), anksiyete, depresyon, Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) ve diğer psikolojik sorunlar açısından risk altındadırlar (3). Travmatik olaylara maruz kalmak ikincil travmatik stres gibi sonuçlar ortaya çıkarmaktadır.
İkincil Travmatik Stres
İkincil travmatik stres, mesleki; fiziksel ve emosyonel belirtiler ile kendini göstermektedir. Travmaya dolaylı yoldan maruz kalan çalışanlar, işe gitmede isteksizlik, müdahaleden kaçınma, kas ağrıları, baş ağrıları, uyku sorunları, çökkünlük, huzursuzluk, depresyon, güven sorunları, öfke, şüphecilik, tekrarlayıcı ve/veya istemsiz şekilde afetzedenin travmasını düşünme, hayata dair algıda değişiklikler, şiddete yönelim, bellek sorunları, korku, kaygı gibi belirtiler deneyimleyebilirler (3). Bu bağlamda psikososyal destek çalışanları ikincil travmatik stres için risk altındadır.
İkincil Travmatik Stresten Korunma Yolları
Sosyal destek: Literatürde yer alan pek çok çalışma travmaya adapte olmayı kolaylaştıran, travma sonrası semptomları minimum düzeye indiren, maruziyet yaşayan bireyleri ikincil travmalardan koruyan faktörün sosyal desteğin varlığı olduğunu göstermektedir (3). Dolayısıyla sosyal desteği arttırmak; bireylerin sevdikleri ile konuşması ve iletişimde kalması önleyici etmenler arasındadır.
Ekip desteği: Saha çalışması sırasında ekibin bir arada çalışması, badilik sistemi ile çalışılması ve ekip içi iletişimin aktif tutulması önemlidir. Ekip arkadaşlarınızın nasıl olduğunu kontrol etmek, onların da sizleri kontrol etmesini talep etmek; birbirinizi destekleyecek yollar bulmak (duygu paylaşım toplantıları gibi) koruyucu faktörlerdendir.
Öz bakıma önem vermek: Bireylerin kendi iyi oluşlarına dikkat etmesi önceliklidir. Fiziksel ve duygusal olarak diğerlerine yardım edebilecek olmanın ilk yolu bireylerin kendisine dikkat etmesidir. Psikososyal destek vermeden önce bireyler yardım etmeye hazırlık aşamasından geçildiğine emin olmalı; başkalarına yardım etme rolünü üstlenirken sağlık durumunu, kişisel ve ailevi konularını değerlendirmekten kaçınmamalıdır (2).
Bilgi sahibi olmak: Saha çalışanı olmadan önce saha hakkında bilgi sahibi olmak, sahada neler ile karşılaşacağını bilmek ve afet yönetimi hakkında yeterli eğitim ve bilgiye sahip olmak gerekmektedir (1).
Motivasyon: Saha çalışanları geçmişte yaşadığı stresli durumları ve kriz anlarında güçlü kalmalarına yardımcı olan durumları düşünerek motivasyonlarını yüksek tutabilirler (2).
Çalışma saatleri ve temel ihtiyaçlara dikkat etmek: Saha çalışanları, yardım etme niyeti ile bütün enerjilerini çalışmaya verme eğiliminde olabilirler fakat bu durum tükenmeye ve ikincil travmatik strese yatkınlığı arttırmaktadır. Dolayısıyla yemek saatleri, dinlenme saatleri aksatılmamalı; çalışma saatleri mümkün olduğunca makul tutulmalıdır (örneğin bir yardım ekibi çalışanının iş yükünü paylaşması gibi) (3).
Psikolojik destek almak: Belirtiler belirli bir süreden uzun sürüyorsa ve kişisel baş etme önlemleri yetersiz kalıyorsa bir uzmandan destek alınması önemlidir.
Kaynakça
Demircioğlu, M., Şeker, Z., & Aker, A. T. (2019). Psikolojik İlk Yardım: Amaçları, Uygulanışı, Hassas Gruplar ve Uyulması Gereken Etik Kurallar. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 11(3), 351-362.
World Health Organization (2016). mhGAP Intervention Guide for Mental Health, Neurological and Substance Use Disorders in Non-specialized Health Settings. Geneva: WHO Mental Health Gap Action Programme. https://apps.who.int/iris/handle/10665/250239.
Doğan, A., Keskin, G., & Dönmez, A. (2021). Afet Yardım Çalışanlarında Sekonder Travma. Hastane Öncesi Dergisi, 6(3), 421-432.
Commentaires