Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) raporlarına göre, 1998-2017 yılları arasında tüm dünyadaki depremler sebebiyle 750 bine yakın kişi hayatını kaybetmiş; 125 milyondan fazla kişi de yaralanma, evsiz kalma, yer değiştirme veya tecrit edilme gibi sebeplerden dolayı etkilenmiştir (1). Bununla birlikte, deprem gibi doğa kaynaklı afetlerden sonra toplumun psikolojik sorunlar yaşama riskinde artış görülmüştür (2). Her ne kadar depreme maruz kalan kişilerden bazıları, kısa bir sürede yeni koşulların gerektirdiklerine uyum sağlayıp işlevselliklerine geri dönebilse de, bazı kişilerin travma sonrası stres belirtileri, depresyon ve anksiyete gibi şikayetler deneyimledikleri ortaya konmuştur (3). 1999 Marmara Depremi sonrası yapılan araştırmalar, deprem sonrası akut dönemde yaşanan psikolojik sıkıntıların, kimilerinde bir seneyi aşkın süre boyunca devam edebildiğini göstermektedir (4). Türkiye’nin jeolojik konumu düşünüldüğünde, depremle ilgili bu korku ve stresin devam etmesinde düzenli olarak gerçekleşen ufak ölçekli depremler ve İstanbul’a yakın gerçekleşme ihtimali konuşulan büyük bir deprem beklentisi de rol oynamaktadır.
Sanılanın aksine, depremin psikolojik etkileri yalnızca büyük şiddetli depremlere maruz kalan kişilerde görülmemektedir. Görece daha düşük şiddetli depremlere maruz kalan kişilerde de uzun dönem travmatik stres, deprem kaynaklı psikolojik stres ve uyum sorunları gözlemlenebilmektedir (5). Ayrıca, deprem, doğrudan maruz kalınmasa bile, çeşitli yollarla, kişiler üzerinde travmatik bir etki bırakarak ikincil travmatizasyon olarak adlandırılan duruma da neden olabilmektedir (6). Örneğin, deprem gibi bir afet sonrasında medya; doğru bilgi aktarımı ve kaynak paylaşımı için yardımcı bir araç olarak kullanılabilecekken, gereksiz bilgilerin paylaşıldığı ve bunun sonucu olarak toplumdaki kaygı ve korkuyu arttırıcı işleve sahip bir unsur olarak da karşımıza çıkabilmektedir (3). Dolayısıyla, enkaz, yaralı insanlar gibi birtakım zorlayıcı görüntülere yer veren medya içeriklerine çok sık maruz kalmak, kişiler üzerinde travmatik bir stres yaratabilmektedir (6). Aynı zamanda, aile bireylerinin ve yakınlarının başına gelen depremden haberdar olmak da kişileri olumsuz yönde etkileyerek dolaylı yoldan travmatize olmalarına sebep olabilmektedir. (7).
Peki güncel bir tehlike yokken bile bedenimiz neden stres yaşamaya devam eder? Stres, algılanan herhangi bir tehlike karşısında bedenimize kendisini korumasını hatırlatmaktadır (8). Bu bağlamda, stres vücudumuzda hayati bir öneme sahiptir. Her ne kadar stres, tehlikeli ve öngörülemez durumlarda güvenliğimizi sağlamak için işlevsel bir biçimde ortaya çıksa da (9), kronik strese maruz kalmak kişiler için oldukça zorlayıcı olabilmektedir (8). Uzun süreli streste, vücut tehlikenin geçtiğine dair bir sinyal alamadığı için normal fonksiyonuna geri dönememekte ve tetikte kalmaya devam etmektedir. Bu nedenle, kronik stres birçok sağlık sorununa yol açabilmektedir.
Düzenli olarak gerçekleşen ufak ölçekli depremler ve beklenen İstanbul depremi nedeniyle, ülkemizde, kişilerin depreme bağlı olarak deneyimlediği uzun süreli kaygı ve stres durumları ile karşılaşılmaktadır. Aşağıda deprem kaynaklı stresle başa çıkmak ve psikolojik sağlığımızı korumak adına bazı öneriler bulunmaktadır.
Deprem Kaynaklı Stresle Nasıl Başa Çıkarız?
Öncelikle, deprem için hazırlık yapın. Olası bir afet öncesi hazırlık için neler yapılması gerektiğine daha detaylı olarak buradan ulaşabilirsiniz (10).
Kendinizi duygusal olarak gergin ya da kaygılı hissettiğiniz anları fark etmeye ve tanımlamaya çalışın. Böyle hissettiğiniz zamanlarda nefes alma ve gevşeme tekniklerinden yararlanabilirsiniz (3).
Deprem ile ilgili spesifik kaygılarınızın neler olduğunu düşünün ve bunları bir kâğıda yazın (10).
Her bir kaygı üzerinden sırayla geçerek bu kaygıların ne kadar gerçekçi olduğunu değerlendirin.
Gerçekçi kaygılarınız için, hangi konularda, ne kadar kontrolünüz olduğunu ve sonucu etkilemek için neler yapabileceğinizi düşünün. Örneğin, yeteri kadar hazırlığınız olmadığını düşünüyorsanız, ilk öneride belirtildiği gibi afete hazırlık yapabilirsiniz.
Gerçekçi olmayan veya gerçekçi olan ancak üzerinde çok fazla kontrol sahibi olmadığınız kaygılarınızı kabullenmeyi deneyin. Bu düşünceler zihninizde çok yoğunlaştığı zaman dikkatinizi daha olumlu nesnelere ya da aktivitelere kaydırmaya çalışın.
Günlük medya kullanım dozunuzu fark edin ve gerekliyse sınırlayın. Kendinize haberlere bakmak için günlük olarak spesifik bir zaman dilimi belirleyebilirsiniz (11).
Haberlere bakarken duygularınızı fark etmeye çalışın. Haberlere maruz kalmak, kaygı seviyenizi arttırıyorsa kendinizi zorlamayın ve başka bir şeyle ilgilenmeye çalışın.
Travmatik bir etki uyandırabilecek çarpıcı başlıkları ya da görüntüleri olan haberlerden kaçının.
Sosyal destek ağınızı güçlü tutun. Ailenizle ve yakın çevrenizle zaman geçirin (7).
Eğer deprem kaynaklı stresle kendi kendinize başa çıkmakta zorlanıyorsanız ve stres ve kaygı sizi günlük işlerinizi yapmaktan alıkoyacak bir boyutta ise profesyonel destek almayı düşünebilirsiniz (10).
Kaynakça
World Health Organization (n.d.). Earthquakes. https://www.who.int/health-topics/earthquakes#tab=tab_3
Pistoia, F., Conson, M., Carolei, A., Dema, M. G., Splendiani, A., Curcio, G., & Sacco, S. (2018). Post-earthquake distress and development of emotional expertise in young adults. Frontiers in Behavioral Neuroscience, 12, 91. https://doi.org/10.3389/fnbeh.2018.00091
Morganstein, J. C., & Ursano, R. J. (2020). Ecological disasters and mental health: Causes, consequences, and interventions. Frontiers in Psychiatry, 11, 1. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2020.00001
Salcioglu, E., Basoglu, M., & Livanou, M. (2003). Long-term psychological outcome for non-treatment-seeking earthquake survivors in Turkey. The Journal of Nervous and Mental Disease, 191(3), 154–160. https://doi.org/10.1097/01.NMD.0000054931.12291.50
Livanou, M., Kasvikis, Y., Başoğlu, M., Mytskidou, P., Sotiropoulou, V., Spanea, E., … Voutsa, N. (2005). Earthquake-related psychological distress and associated factors 4 years after the Parnitha earthquake in Greece. European Psychiatry, 20(2), 137–144. https://doi.org/10.1016/j.eurpsy.2004.06.025
Comstock, C., & Platania, J. (2017). The role of media-induced secondary traumatic stress on perceptions of distress. American International Journal of Social Science, 6(1). https://docs.rwu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1252&context=fcas_fp
Smith, L. E., Bernal, D. R., Schwartz, B. S., Whitt, C. L., Christman, S. T., Donnelly, S., Wheatley, A., Guillaume, C., Nicolas, G., Kish, J., & Kobetz, E. (2014). Coping with vicarious trauma in the aftermath of a natural disaster. Journal of Multicultural Counseling and Development, 42(1), 2–12. https://doi.org/10.1002/j.2161-1912.2014.00040.x
National Institute of Mental Health (n.d.), 5 things you should know about stress. National Institute of Mental Health. https://www.nimh.nih.gov/sites/default/files/documents/health/publications/stress/19-mh-8109-5-things-stress.pdf
Bell, C. J., Colhoun, H. C., Frampton, C. M., Douglas, K. M., McIntosh, V. V., Carter, F. A., ... & Porter, R. J. (2017). Earthquake brain: Altered recognition and misclassification of facial expressions are related to trauma exposure but not posttraumatic stress disorder. Frontiers in Psychiatry, 8, 278. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2017.00278
Barbash, E. (2017, September 20). Post-Hurricane Stress, Anxiety, Recovery, and PTSD. How Hurricanes and Natural Disasters Can Cause Trauma Symptoms and PTSD. Psychology Today.https://www.psychologytoday.com/us/blog/trauma-and-hope/201709/post-hurricane-stress-anxiety-recovery-and-ptsd
Frohlich, J., Lindsey, A. B., & Radunovich, H. (2021). Mental health effects of media exposure following a natural disaster: FCS3360. The Institute of Food and Agricultural Sciences, University of Florida. https://doi.org/10.32473/edis-FY1499-2021
Comments