Psikolojik esneklik, kendimizi savunmaya almadan, zihinsel süreçlerimizi reddetmeden ve baskılamadan tüm duygu ve düşüncelerimizle şimdi ve burada var olabilmek ve ona göre davranabilmektir (1). Psikolojik esneklik, Kabul ve Kararlılık Terapisi’nin (KKT) en önemli olgularından biridir. Dr. Steven Hayes (KKT’nin yaratıcısı), psikolojik olarak esnek olmayı; bireyleri zorlayan düşüncelerin, duyguların ve durumların ortaya çıktığında bireyin daha bütünsel bir bakış açısı geliştirmesine yarayan bir beceri olarak açıklamaktadır (2). Buna göre, psikolojik olarak esnek olan birey, o anda verdiği kararları ve uyguladığı eylemleri durumla beraber dalgalanan düşünce ve duygulara dayandırmak yerine sahip olduğu değerlere ve hayattaki amacına dayandırır. Bu beceri ile beraber bireyler zor durumları ve gerçekleri daha kolay kabul edebilir, onlara daha iyi uyum sağlayabilir ve onların üstesinden daha kolay gelebilir.
Psikolojik esneklik nasıl yardımcı olur?
Kashdan’a (1) göre, psikolojik iyi oluşu ve işlevselliği asıl olumsuz etkileyen şey gündelik hayattaki sorunların kendisi değil, bu sorunlardan kaçmaya ve/veya onları bastırmaya çalışmamızdır. Örneğin, önemli bir işe başlamadan önce sürekli sosyal medyada geziyor olabilir, yalnız hissettiğimizde kendimizi çok fazla yemek yiyerek ve/veya alkol tüketerek rahatlatmaya çalışıyor olabilir ya da kişilerarası bir problem yaşarken çoğunlukla geçmişteki konulara kafa yoruyor ve zihnimizde karşımızdakini alt etmeye odaklanıyor olabiliriz. Bu noktada, stres kaynağı ile baş etmeye çalışırken kısa vadede rahatlama sağlanabilirken, bu kaçış bizi hayattaki değerlerimizden ve yaşamayı istediğimiz hayattan uzaklaştırabilmektedir. Psikolojik esneklik ise bizi sıkıntıyla karşı karşıya geldiğimizde ondan kaçmamaya ve ona değerlerimiz doğrultusunda cevap vermeye hazır hale getirir.
Psikolojik olarak esnek bireyler kendilerini kaygılı hissettiklerinde bundan kaçmaya veya bununla savaşmaya çalışmazlar, çünkü bunun durumu daha kötüleştireceğini bilirler. Bunun yerine, şu anda deneyimledikleri duyguyu ve durumu olduğu gibi benimserler, kabul ederler ve daha büyük resmi görerek hayattaki değerleri doğrultusunda o anda bir davranışta bulunurlar. Burada önemli olan nokta, olumsuz durumun reddi değil, bizi daha olumlu sonuca götüren yararlı davranışların varlığıdır (1). Buna göre, psikolojik esnekliğe sahip bireylerin bulundukları ortama ve karşılaştıkları kişilere en iyi şekilde uyum sağlayabildikleri ve daha bütüncül bir bakış açısında sahip oldukları söylenebilir.
Neden önemlidir?
Psikolojik esnekliğin, psikolojik iyi oluş için önemli bir beceri olduğunu gösteren birçok çalışma mevcuttur. Araştırmalar, psikolojik olarak esnek olmama halinin kaygı, stres ve depresyon seviyelerinin yüksekliği ile ilişkilendiğini göstermiştir. Özellikle, bu bireylerde madde kullanımının, olumsuz beden imajının, yeme bozukluklarının ve tükenmişlik sendromu gibi birçok durumun arttığı gözlemlenmiştir (3,6). Dahası, psikolojik esneklik kişilerarası ilişkilerimizi sağlıklı bir şekilde yürütebilmemiz için çok önemlidir. Örneğin; iş yerinde yönetici konumunda olan bireylerin psikolojik olarak daha az esnek (ya da katı) olmasının ve kendi içsel deneyimlerine karşı da daha reddedici bir tutumla yaklaşmasının takım arkadaşlarının psikolojik iyi oluşu için bir risk faktörü olduğu görülmüştür (7). Bunun sebebi olarak, psikolojik esnekliği olmayan yöneticilerin ekibinin ihtiyaçlarına çok daha az ilgi gösteriyor olabileceği ve çözüm odaklı olamamaktan kaynaklı ekibin stres seviyesini arttırıyor olabileceği öne sürülmüştür.
Nasıl psikolojik olarak esnek olunur?
Öncelikle şunu bilmeliyiz ki, psikolojik olarak esnek biri olmaktaki en önemli nokta sıkıntılı durumdaki düşüncelerimizden kurtulmanın kalıcı bir çözüm olmadığını bilmek ve düşüncelerimizden kurtulmak yerine onlarla farklı bir iletişim kurmaktır (8). Düşüncelerimizin sadece birer düşünce, duygularımızın ise sadece duygu olduğunu yani kalıcı değil geçici olan ve duruma göre dalgalanabilen farklılaşabilen zihinsel süreçler olduğunu, dolayısıyla her zaman tam anlamıyla gerçekliği yansıtmayabileceğini göz önünde bulundurmak psikolojik esneklik için önemli bir adımdır. Peki psikolojik esneklik nasıl kazanılır ya da geliştirilir:
Fark edin: Kendinizi sizi iyi hissettirmeyen bir durumun içinde bulduğunuzda, duygularınızı ve düşüncenizi tanımak için bir dakikanızı ayırın.
Kabul: O andaki düşüncenizi ve duygunuzu kabul edin. Enerjinizi düşüncenizi kontrol etmek için değil davranışınızı düzenlemek için kullanın.
Geçicilik: Düşünce ve duygularınızın aynı hava durumu gibi geçici olduğunu görmeye çalışın. Düşüncelerin sadece birer düşünce olduğunun, gerçekleri doğru şekilde yansıtmayabileceğinin ve farklı koşullarda farklı düşüncelere sahip olabileceğinizin farkına varın.
Değerler: Uzun vadede sahip olmak istediğiniz yaşam için değerlerinizi belirleyin ve içinde bulunduğunuz duruma o değerler doğrultusunda cevap verin.
Kaynakça
Kashdan, T. B., & Rottenberg, J. (2010). Psychological flexibility as a fundamental aspect of health. Clinical Psychology Review, 30(7), 865-878. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2010.03.001
Ciarrochi, J., Bilich, L., & Godsell, C. (2010). Psychological flexibility as a mechanism of change in acceptance and commitment therapy. Assessing mindfulness and acceptance processes in clients: Illuminating the theory and practice of change, 2010, 51-75.
Bluett, E. J., Lee, E. B., Simone, M., Lockhart, G., Twohig, M. P., Lensegrav‐Benson, T., & Quakenbush‐Roberts, B. (2016). The role of body image psychological flexibility on the treatment of eating disorders in a residential facility. Eating Behaviors, 23, 150–155.
Bond, F. W., Hayes, S. C., & Barnes‐Holmes, D. (2006). Psychological flexibility, ACT, and organizational behavior. Journal of Organizational Behavior Management, 26, 25–54.
Lloyd, J., Bond, F. W., & Flaxman, P. E. (2013). The value of psychological flexibility: Examining psychological mechanisms underpinning a cognitive behavioural therapy intervention for burnout. Work & Stress, 27(2), 181–199.
Luoma, J., Drake, C. E., Kohlenberg, B. S., & Hayes, S. C. (2011). Substance abuse and psychological flexibility: The development of a new measure. Addiction Research & Theory, 19(1), 3–13.
Koydemir, S., Varol, M., Fehn, T., Bilgiç, I. D., Gauglitz, I., & Schütz, A. (2022). A multilevel analysis of the relationship between leaders’ experiential avoidance and followers’ well-being. Current Psychology. https://doi.org/10.1007/s12144-022-03865-7
Jeffcoat, T., & Hayes, S. C. (2013). Psychologically flexible self-acceptance. In The Strength of Self-Acceptance (pp. 73-92). Springer, New York, NY.
Comments