“On sekiz yaşına kadar her insan çocuktur” der Çocuk Hakları Sözleşmesinin ilk maddesi. Birleşmiş Milletler din, dil, ırk, cinsiyet fark etmeksizin her çocuğun hakları olduğuna dikkat çekmek, çocukları korumak ve yaşam koşullarını iyileştirmek amacıyla 20 Kasım 1989’da Çocuk Hakları Sözleşmesi’ni imzaladı ve aynı günü Dünya Çocuk Hakları Günü ilan etti. Türkiye’nin de içinde bulunduğu toplamda 196 ülkenin imzaladığı bu anlaşma 54 maddeden oluşmaktadır ve temelde 4 prensip üzerine kurulmuştur: a) Irk, renk, cinsiyet, siyasi ve diğer görüş, etnik veya sosyal köken, ulus, maddi durum ve diğer statüleri ne olursa olsun hiçbir çocuk arasında ayrım yapmamak, b) Her durumda çocuğun yüksek yararını gözetmek, c) Çocuğun yaşam ve gelişim hakkını korumak ve d) Çocuğun kendi görüşlerini belirtme hakkını korumak (1).
Çocuk haklarının ihlaline yol açan nedenler arasında çocuk işçi çalıştırma, çocuk yaşta evlilik, çocuğa yönelik cinsel, fiziksel ve duygusal istismar, fiziksel ve duygusal ihmal, yoksulluk, temel beslenme ve sağlık hizmetlerinden yoksun kalma gibi durumlar bulunmaktadır. Bu ihlaller nedeniyle, çocuklar en temel haklarından mahrum kalmakta ve psikolojik iyi oluşları zedelenmektedir.
Çocukların yüksek yararının gözetilmesi, ihlallerin engellenmesi ve psikolojik sağlıklarının korunması amacıyla temel hakları hakkında bilgi sahibi olmaları çok büyük önem taşımaktadır (2,3,4). Türkiye’nin de içinde bulunduğu toplamda 16 farklı ülkeden sekiz-on iki yaş aralığında 54.000 çocuğun katıldığı bir anket çalışmasında (5), çocuk haklarının çocuklar tarafından bilinmesi ve psikolojik iyi oluşları arasında ilişki araştırılmıştır. Araştırmanın sonucuna göre, çocukların sadece yarısının çocuk haklarını bildiği, sadece üçte birinin Birleşmiş Milletler bünyesinde faaliyet gösteren Çocuk Hakları Komitesi’nden (CRC) haberdar olduğu ve sadece yarısının ülkelerindeki yetişkinlerin çocuk haklarına saygı duyduğunu düşündüğü görülmektedir. Ayrıca çocukların, çocuk hakları kavramına ilişkin bilgileri ve farkındalıkları ne kadar yüksekse ve ülkelerindeki yetişkinlerin çocuk haklarına ne kadar fazla saygı duyduğunu düşünüyorlarsa, yaşamlarından o kadar memnun oldukları tespit edilmiştir. Hem mikro düzeyde aileleri tarafından dinlendiğini ve haklarının gözetildiğini hem de makro düzeyde öğretmenleri ve içinde bulundukları çevre tarafından saygı duyulduklarını bilen çocukların psikolojik iyi oluşlarının daha yüksek olduğu da bulgular arasında yer almaktadır.
Bu bilgiler ışığında, çocuk hakları hakkında çocukların ve ailelerin bilgilendirilmesine, çocukların kendi konularına dair görüş bildirip karar sürecine dahil olmasına ve ayrım gözetmeksizin çocukların yüksek yararına ilişkin çalışmalar yapılmasının ne kadar önemli olduğuna dikkat çekmek çok önemlidir. Özellikle çocuk haklarını temel alarak işlerini yürüten profesyonellere çok fazla iş düşmektedir. Edwards ve arkadaşları (6), çocuk oyun terapistleriyle, çocuğun gizlilik, seçim ve duygusal destek hakları ile yasal hizmetler kapsamındaki uygulamalar arasındaki dengeyi araştırdıkları bir çalışma yürütmüşlerdir. Çalışmaya katılan terapistler, çocuk haklarının bazen avukatlar da dahil olmak üzere diğer profesyoneller (hakimler, sosyal hizmet uzmanı, eğitimciler ve ruh sağlığı uzmanları) tarafından göz ardı edildiğini belirtmişlerdir. Özellikle karmaşık aile dinamikleriyle başa çıkmak ve devlet hizmetleri düzeyinde çocuğun yüksek yararı için kendi görüşünün de alınmasıyla çocuğun hakkını en doğru şekilde sağlamak konusunda uygulayıcı yeterliliğine ihtiyaç duyulduğu ortaya çıkmıştır. Tüm bu bilgiler doğrultusunda, hem çocukların ve ailelerinin çocuk hakları konusunda bilgilendirilmesi hem de hakların uygulanması konusunda öğretmenlerden avukatlara tüm profesyonellerin eğitilmesi büyük önem taşımaktadır. Uygulanması gereken haklar arasında her çocuğun eğitime katılması, yeterli beslenmesi, sağlıklı gelişimini destekleyecek güvenli ortamın sunulması, ruh sağlıklarının desteklenmesi ve karar süreçlerine dahil edilmesi en önemli çocuk hakları arasında kabul edilmektedir (4).
Peki, dünyadaki tüm çocukların ayrım gözetilmeden haklarından faydalanabilmesi için ne yapılmalı? Uluslararası düzeyde çocukları korumak için UNICEF (7) altı önemli maddeye dikkat çekiyor:
Dijital destek sağlanarak tüm çocukların eğitim ve öğretime katılmasını sağlama,
Sağlık ve beslenme hizmetlerine erişimin garanti edilmesi ve tüm aşıların uygun fiyatlı ve erişilebilir bir hale getirilmesi,
Çocukların ve gençlerin ruh sağlığını destekleyip koruma ve çocuklukta istismar, cinsiyete dayalı şiddet ve ihmale son verme,
Temiz suya, sanitasyona ve hijyene erişim sağlama,
Çocuk yoksulluğundaki artışı tersine çevirme ve herkes için kapsayıcı bir iyileşme sağlama,
Çatışma, afet ve yerinden edilme deneyimlerine maruz kalan çocukları ve ailelerini korumaya ve desteklemeye yönelik çabaları iki katına çıkarma.
20 Kasım Dünya Çocuk Hakları Günü’nde, Metta Psikoterapi olarak, çocukların bir birey olarak görülüp haklarının gözetildiği bir dünya diliyoruz ve bunun için çalışıyoruz.
Dünya Çocuk Hakları Günü kutlu olsun!
UNICEF tarafından 2020 yılında dünya Çocuk Hakları Günü’ne dikkat çekmek amacıyla hazırlanan kısa videoya göz atabilirsiniz. https://www.youtube.com/watch?v=F8HqgHwrk4QKaynakça
1. Four principles of the Convention on the Rights of the child. (24 Haziran 2019). UNICEF. https://www.unicef.org/armenia/en/stories/four-principles-convention-rights-child sitesinden alınmıştır. Erişim Tarihi: 16 Ekim 2021
2. Mekonen, Y. (2009). Measuring government performance in realising child rights and child wellbeing: The approach and indicators. Child Indicators Research, 3(2), 205-241. https://doi.org/10.1007/s12187-009-9047-5
3. Khadka, S. (2013). Social rights and the United Nations – Child rights convention (UN-CRC): Is the CRC a help or hindrance for developing universal and egalitarian social policies for children’s wellbeing in the ‘developing world’? The International Journal of Children’s Rights, 21(4), 616-628. https://doi.org/10.1163/15718182-55680016
4. Goldhagen, J. L., Shenoda, S., Oberg, C., Mercer, R., Kadir, A., Raman, S., Waterston, T., & Spencer, N. J. (2020). Rights, justice, and equity: A global agenda for child health and wellbeing. The Lancet Child & Adolescent Health, 4(1), 80-90. https://doi.org/10.1016/s2352-4642(19)30346-3
5. Kosher, H., & Ben-Arieh, A. (2017). What children think about their rights and their well-being: A cross-national comparison. American Journal of Orthopsychiatry, 87(3), 256-273. https://doi.org/10.1037/ort0000222
6. Edwards, J., Parson, J., & O'Brien, W. (2016). Child play therapists’ understanding and application of the United Nations Convention on the Rights of the child: A narrative analysis. International Journal of Play Therapy, 25(3), 133-145. https://doi.org/10.1037/pla0000029
7. It’s world children’s day! (2020). UNICEF. https://www.unicef.org/world-childrens-day sitesinden alınmıştır. Erişim Tarihi: 16 Ekim 2021
Commenti